رویکرد شکلی به معماری هادی میرمیران و بهرام شیردل "

رویکرد شکلی به آثار معماری از مباحث مطرح در معماری معاصر است، به‌گونه ای که متفکران بسیاری با این رویکرد به تحلیل آثار معماری پرداخته‌اند. توجه به فرم اثر بدون‌توجه به مفاهیم شکل‌دهنده‌ی آن و تجزیه و تحلیل روند شکل‌گیری فرم از مهمترین مسائل در رویکرد شکلی هستند که در این مقاله به آن پرداخته می شود و آثار معماری هادی میرمیران و بهرام شیردل با این رویکرد تجزیه و تحلیل خواهند شد .

یکی از نخستین کسانی که به شکل در معماری توجه ویژه کرد، دوران3 (1760-1834 م.) متفکرو معمار فرانسوی بود. او در سال 1800 میلادی معماری را چنین تعریف کرد : « معماری هنر ترکیب اشکال است ، به نحوی که در تمام ساختمانهای عمومی وخصوصی قابل‌تحقق باشد.» هدف اصلی دوران از این تعریف، تئوریزه‌کردن مباحث طراحی برای آموزش معماری بود که آنها را در کتاب معروفش به نام « دقت و تأکیدی بر درس‌های معماری» نشان می دهد. عناصر معماری که دوران از آنها نام می‌برد عبارتند از : «دیوارها، ستونها و طاق‌ها» و با این عناصر به دسته‌بندی و تحلیل آثار معماری دوره‌های مختلف می‌پردازد.

راب کرایر در ادامه‌ی کار دوران به بررسی و تحقیق آثار معماری جهان با توجه به شکل آنها پرداخت. او در کتاب « ترکیب‌بندی معماری» شکل های پایه،یعنی مربع، دایره و مثلث را تعریف کرده و براساس آنها به تحلیل آثار معماری پرداخته است. کرایر علم هندسه را مبنای مشترک همه‌ی معماری ها قرار داده و عناصر معماری را به دسته‌های زیر تقسیم می‌کند : 1ـ نقطه 2ـ خط 3ـ سطح 4ـ حجم 5ـ فضای داخلی 6ـ فضای خارجی، و در ترسیم‌های زیادی، حالت‌های گوناگون این عناصر را بررسی می‌کند. او دسته‌بندی بسیار مشخصی در مورد مهمترین سیستم‌های سازماندهی عملکرد دارد که عبارت اند از: سازماندهی مرکزی ، سازماندهی خطی ، سازماندهی مرکزی و خطی ، سازماندهی چندشاخه‌ای ، سازماندهی شبکه‌ای ، سازماندهی سطوح مختلف بر روی هم ، سازماندهی پیچ در پیچ .

در مجموع کرایر هم باتوجه به شکل، به‌عنوان تنها مرجع مشترک و با ابزار هندسه به تحلیل معماری می‌پردازد.

کلاوس هردگ از دیگر متفکرانی است که در تحلیل‌هایش از رویکرد شکلی استفاده می‌کند.او در کتاب « ساختار و شکل در معماری اسلامی ایران و ترکستان» به بررسی شکل در معماری ایران و ترکستان ــ از فضاهای بزرگ شهری تا یک اتاق کوچک ــ می‌پردازد و با تحلیل نمونه‌های شاخص معماری و مقایسه‌ی آنها باهم ، در جستجوی فهم و درک معماری آنها است. بعنوان نمونه در مقایسه‌ی شکلی یک مینیاتور متعلق به 1520 میلادی و پلان مسجدشاه اصفهان (1630ـ1597 م.) به این نتیجه می‌رسد که احتمالاً در طرح این مسجد از ساختار شکل آن مینیاتور استفاده شده است.

در این مقاله با رویکرد شکلی آثار معماری دو معمار ارزشمند ایرانی ــ هادی میرمیران(1323) و بهرام شیردل(1330) ــ بررسی و بدون توجه به مفاهیم مطرح شده در آن پروژه‌ها دیاگرام فرم آنها تحلیل می شود.پرسش اصلی در هنگام مقایسه ی آثار این دو معمار این است که فرم چه جایگاهی در آثار این دو معمار دارد؟ در این بررسی هر گروه از آثار در گرایش غالب شکلی حاکم بر آن تعریف شده، اما در هر گروه غیر از گرایش های غالب،گرایش های فرعی دیگری هم دیده می شود.منظور از دیاگرام در این مقاله، خلاصه ی فکر است که به ساده ترین شکل بیان می شود.به عبارت دیگر دیاگرام فرم،خلاصه ی فکر هنرمند در مورد اثر است. طرح این مقاله می تواند آغازگر راهی در تجزیه و تحلیل و نقد آثار معماری معاصر ایران باشد و نگارنده از نظرات کارشناسان استقبال می نماید.

1- آثار معماری میرمیران را می‌توان در سه گرایش شکلی دسته بندی کرد :

1-1‌ استفاده از دیاگرام فرم آثار معماری

میرمیران در پروژه‌های ابتدای دهه هفتاد خورشیدی از این روش در طراحی پروژه‌های معماری استفاده کرده است.در این روش، او با انتخاب دیاگرام فرم یک اثر معماری، طراحی را آغاز کرده ــ به تعبیر بهرام شیردل، معماری را از معماری شروع می‌کند ــ و در روند طراحی گاهی پروژه تا آخر، تحت تأثیر دیاگرام اولیه باقی مانده و گاهی دچار تغییرات شگرفی شده است.

میرمیران در پروژه فرهنگستان‌های ایران (اردیبهشت 1373) با استفاده از عناصر فضایی معماری ایران مانند : مدخل، صفه، دروازه، چهارطاق، حیاط و ایوان شروع به طراحی کرده و در روند طراحی از تناسبات افقی و عمودی مسجد کاج اصفهان ( در حدود 1325 م.) هم استفاده کرده و در نهایت به پروژه‌ای دست یافته که دیاگرام فرم آن تاحدودی تحت تأثیر دیاگرام فرم مسجد کاج اصفهان است.

در پروژه کتابخانه ملی ایران (دی ماه 1373) که به فاصله زمانی اندکی نسبت به پروژه فرهنگستان‌ها طراحی شد، یکباره دیاگرام فرم پروژه متحول می شود. البته این تحول در اثر آشنایی میرمیران با شیردل و تأثیری که از او می‌گیرد، حاصل شده است.گفته شده" او از شکل تجرید شده ی دماوند در ایجاد فرم طرح خود استفاده کرده است" اما به‌نظر می‌رسد دیاگرام فرم این پروژه تحت تأثیر پروژه‌ی سردر ورود به یک غار باستانی (72ـ1967) اثر ماسیمیلیانو فوکساس است.البته پروژه‌ای که در نهایت خلق شده، دارای شکلی منحصر به فرد است و به تعبیر بهرام شیردل از معدود پروژه های آن مسابقه بود که قابل مطرح شدن در عرصه ی بین المللی است.

پروژه‌ی دیگری که در این گروه قرار می‌گیرد، مجموعه ورزشی رفسنجان (80ـ1373) است.این پروژه هم تحت تأثیر دیاگرام فرم یک یخچال سنتی است که در نزدیکی سایت پروژه قرار دارد. این پروژه تفاوت شکلی زیادی با یخچال موردنظر ندارد ، بلکه تفاوت عمده در تغییرکاربری و مصالح ساختمانی آن است. بنابراین خلاقیتی برای آفرینش فرم معماری صورت نگرفته است.

2-1 استفاده از دیاگرام فرم آثار هنری و طبیعت

در این مرحله میرمیران با استفاده از فرم‌های موجود در طبیعت یا آثار هنری موجود ، شروع به طراحی کرده و در روند طراحی کاملاً از آنها فاصله گرفته و به پروژه ای با دیاگرام متفاوت دست می‌یابد.

او در پروژه موزه ملی آب ایران (1374) از خواص شکلی دو عنصر آب و خاک استفاده می‌کند و به اصطلاح تر و خشک را باهم می‌بیند و به آن‌ها تجسم می بخشد. فرمی که در نهایت خلق شده بسیار بدیع است و ارتباط عمیقی با سایت پروژه دارد. البته به نظر می رسد رابطه ی ظریفی بین دیاگرام شکل این پروژه و دیاگرام شکل پروژه ی ترمینال بین المللی بندر یوکوهاما اثر کاتزیو سجیما وجود دارد.

در پروژه کتابخانه مجلس کانسای- ژاپن (1375)، او و همکارانش با سه ‌دیاگرام، فرم پروژه را تکمیل کردند. ابتدا ساختار سه‌قسمتی شعر هایکو مدنظر میرمیران قرار گرفت ، سپس به پیشنهاد دانشمیر از مجسمه‌ی آلبرتو جیاکومتی ــ دستانی که تهی را دربرگرفته‌اند ــ استفاده شد وساختار سه‌قسمتی موردنظر به دو فرم و یک فضای بینابین تبدیل شد. ( این دیاگرام در آینده بیشتر مورداستفاده ی میرمیران قرار می‌گیرد) و در نهایت با نظر شیردل مجسمه‌ای از رایمو اوتراینن ((TOMENA,1976 آخرین تأثیر را بر فرم کتابخانه گذاشت و باعث شکل‌گیری خطوط افقی و برآمدگی‌ها و فرورفتگی‌هایی در پروژه شد. در مجموع پروژه‌ای که حاصل شد، دارای دیاگرام فرم جدیدی است و به‌نظر می‌رسد از موفق‌ترین پروژه‌های معماری معاصر ایران است.

اثر دیگری که در این گروه قرارمی گیرد ، پروژه بانک توسعه صادرات ایران (1376) است. دیاگرام فرم پروژه از مکعبی شکل گرفته است که شکافی در‌آن قرار دارد و یادآور فرم گاوصندوقی است که در‌ش اندکی بازمانده است. همچنین به‌نظر می‌رسد پوسته‌ی خارجی پروژه تحت تأثیر اثری از رابرت اسمیتسون بنام Strati Pendenti (1988)است.

3-1 استفاده از دیاگرام دو فرم و فضای بینابین

این دیاگرام را می‌توان در آثار گذشته‌ی میرمیران هم مشاهده کرد، اما در چند پروژه ی متاخر نقش اساسی را در سازماندهی پروژه‌ها به‌عهده می‌گیرد.خصوصیت اصلی این فضای بینابین، ترکیب‌شدن با فضاهای عمومی و شهری است و به‌نظر می‌رسد میرمیران در این آثار به زبان شخصی ویژه ای دست یافته و دیاگرام فرم جدیدی از آن حاصل شده است.

پروژه کانون وکلای دادگستری تهران (80- 1374) ازجمله آثاری است که درآن از دیاگرام دو فرم و فضای بینابین استفاده شده است. این پروژه هم مانند پروژه کتابخانه کانسای از مکعبی تشکیل شده است که یک فضای تهی به‌صورت مورب آنرا بریده است. استفاده از فرم ترازو (نماد عدالت) بعنوان دیاگرام فرم اولیه، تأثیر به‌سزایی در معلق‌شدن دو قسمت حجم داشته است و باعث‌شده فرم‌ها در فضای بینابین بصورت معلق دیده شوند. (تصویر15)

میرمیران در پروژه توسعه حرم حضرت معصومه (1378) هم از این دیاگرام استفاده می‌کند. دیاگرام فرم پروژه از دو حجم، یکی بزرگ و دیگری کوچک با فضایی بینابین آنها شکل گرفته است. فضای بینابین گذری شهری است که مردم را به‌طرف سمت سایت هدایت می‌کند. در شکل‌گیری فرم این پروژه،منابع دیگری مانند: الهام از «موجهایی که در اثر وزش باد در شن‌های کویر و یا آب دریاچه پدید می‌آید»، و برداشتی از جریان معماری نواری هم تأثیر داشته است.

دیاگرام مورد بحث در پروژه‌ی سفارت ایران در فرانکفورت (1379) به اوج بیان شکلی خود می‌رسد. در این پروژه هم فضای بینابین به گذری عمومی تبدیل‌شده و هم به رابطه ی شهر و معماری توجه ویژه شده است.

سرانجام جالب است بدانیم که دیاگرام فرمی که میرمیران در این پروژه‌ها از آن استفاده کرده است در دوره‌ی عیلامی برای سازماندهی معابد استفاده می شده است. راه موربی که به درون معبد وارد می شد ، فضا را به سه قسمت تقسیم می کرد.

2- آثار معماری شیردل را هم می‌توان در سه گرایش شکلی دسته بندی کرد :

1-2 استفاده از دیاگرام‌های هندسه فولد

شیردل قبل از بازگشت به ایران ،سه پروژه‌ی موفق در عرصه‌ی بین‌المللی طراحی کرد که همه‌ی آنها اهمیت د‌ارند. بحث اصلی در شکل‌گیری فرم این پروژه‌ها، هندسه ی فولد و سطوحی است که بر هم تا می شوند. شیردل در این‌باره گفته است : " بحث درباره‌ی نظریه‌ی فولدینگ تقریباً دوسال است که به‌صورت فعلی مطرح شده است و به‌نظر من از تحولاتی است که در کار ما و آرشیتکت‌های دیگری که به آن شهرت یافته‌اند، پدید آمده است. همه‌ی پروژه‌هایی که طراحی کرده‌ایم، در ادامه‌ی یکدیگر قرار دارند، تحولی که خود پایه‌ی تحول دیگری می‌شود. زمانی که پروژه‌هایی را در لوس‌آنجلس آغاز کردیم و بخصوص طرح کتابخانه اسکندریه، اساس طراحی بر فولدینگ بود، بدون‌آنکه از این مبحث ریاضی که یک ریاضی‌دان فرانسوی پایه‌گذار آن است اطلاعی داشته باشیم.برحسب اتفاق با این نظریه آشنا شدیم و در پروژه‌های بعدی با دقت نظر بیشتری نسبت به آن، فضاها را طراحی کردیم. مثلاً در طرح نارا ،کار قبلی را ازنظر فضایی با این نظریه‌های ریاضی تطبیق دادیم."

به‌نظر می‌رسد که طرح تالار همایش نارا44 (1992) بجز هندسه فولد، (دیاگرام زین اسبی که 90 درجه چرخیده است) تحت تاثیر یکی از اسکیس‌های اولیه ی پیتر آیزنمن در طرح مجموعه نانوتانی ژاپن (92ـ1990) است. مسئله‌ی دیگری که در مورد این طرح مطرح شده است، شباهت ساختار فضایی معابد بودایی با ساختار فضایی پروژه ی نارا است، که در اثر مقایسه‌ی دیاگرام فرم آنها متوجه این مسئله خواهیم شد. در مجموع فرم بدست‌آمده بسیار پیچیده و پیشرو بوده که در سطح بین‌المللی مطرح شده است.

پروژه‌ی دیگری که در آن از هندسه فولد استفاده شده ، موزه ملی اسکاتلند ( 1992 ) است که با فاصله زمانی اندکی از تالار همایش نارا طراحی شده است. الهام ازعناصر موجود در طبیعت نقش اساسی در بوجودآمدن فرم این پروژه داشته است.شیردل در مورد این پروژه گفته است:"حجم کلی ساختمان خصوصیاتی نظیر Great Glen (دره‌ای در اسکاتلند)، کوههای Grampian، پیچ و خمهای کالدونیا و سنگ‌های ایستاده باستانی و مرموز را تقلید می‌کند."

2-2 استفاده از دیاگرام فرم آثار هنری

شیردل در این مرحله به مجسمه‌های رایمو اوتراینن (94ـ1927) علاقه‌مند شد و در پروژه‌های معماری اش از دیاگرام فرم آثار اوتراینن استفاده کرد و توانست به پروژه‌های موفقی ازلحاظ تولید فرم و فضای تجربه نشده دست یابد. همچنین جریان معماری نواری- که محصول دوران پست‌مدرن و نگاه پلورآلیستی به جهان هستی است- در این دوره موردتوجه شیردل بوده است.

به نظر میرسد در پروژه فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (1374) شیردل از دیاگرام فرم یکی از آثار اوتراینن استفاده کرده و توانسته به خلق فرمی بدیع در طرح فرودگاه دست یابد. در اثر مقایسه ی این دو اثر می توان وجوه مشابهی را در آنها دید. کشیدگی در امتداد افق و لایه لایه شدن فضا از مهمترین ویژگی های شکلی این پروژه است .

پروژه بانک توسعه صادرات ایران (1376) از موفق‌ترین آثار شیردل در این دوره است که در طرح آن از دو دیاگرام استفاده شده است.ساختار اصلی این پروژه از کنار هم قرار دادن برش‌هایی از دیاگرام Cusp بدست آمده است. اما به‌نظر می‌رسد دیاگرام فرم یکی دیگر از آثار اوتراینن( ( Water Shadow,1980 در شکل‌گیری این اثر نقش به‌سزایی داشته است. در مجموع فرم نهایی خلق شده از فرم‌های بسیار پویا است. به‌گونه‌ای که پروژه تعداد نامحدودی نما دارد و مسئله‌ی طراحی نما به‌صورت سنتی، در این پروژه مورد نقد قرار گرفته است.

در طرح توسعه حرم حضرت معصومه (1378) به نقش حیاط و فضای خالی آن در مرکز توجه می شود. از آنجا که مرکز در فضاهای معماری ایران دست‌نیافتنی است، در این پروژه هم مرکز دست‌نیافتنی شده و کل پروژه حول این مرکز و مرکز دیگری که در خارج از طرح قرار دارد، شکل گرفته است.

همچنین به‌نظر می‌رسد که در طرح نماهای داخل حیاط و نحوه‌ی قرارگیری گنبد در حجم بنا از دیاگرام فرم یکی دیگر از آثار اوتراینن( ( Light Ship,1978 استفاده شده است. اما نکته‌ی قابل‌توجه در این پروژه نسبت به پروژه‌های دیگر این دوره، نقدی است که به دیاگرام فرم معماری‌های گذشته وارد شده است. دیاگرام معماری‌های قبل از معماری مدرن «فرم بر روی زمین» بود، در دوره معماری مدرن« فرم بر فراز زمین» دیاگرام غالب شد و اما در دوره معاصر، دیاگرام «فرم از زمین» مطرح شده است که در این پروژه‌ شیردل به این دیاگرام معماری معاصر توجه کرده است.

3-2 استفاده از دیاگرام فرم بدون مرکز

شیردل در پروژه‌های اخیرش نوعی بازگشت به معماری ایران را تجربه کرده است. سازماندهی فرم در اطراف یک تهی، ساختاری است که منشاء شکل‌گیری مساجد ، مدارس و خانه‌های بسیاری در معماری ایران بوده است. البته این سازماندهی، که شیردل حول تهی مطرح می‌کند،بسیار پیچیده‌تر است و با خود مفاهیم معماری معاصر را به‌همراه دارد. ــ مانند طرح توسعه حرم حضرت معصومه که به آن اشاره شد ــ او در پروژه مجموعه مسکن استیجاری یزد (1379) از این سازماندهی استفاده کرده و دو فضای خالی عظیم را در مجموعه قرار داده و با شبکه راههای شیب‌دار و پیوسته‌ای، سطوح مختلف پروژه را سازماندهی می‌کند.

او در این باره گفته است : «سازماندهی فضایی عناصر سایت در اطراف یک تهی صورت می‌گیرد و این خود استعاره‌ای است از اینکه در بافت شهرهای ایران ما نومنتالیسم مورد نقد قرار گرفته و مرکز وجود ندارد.»

نکته‌ی دیگری که شیردل همواره بدان توجه دارد- و در کار میر میران هم به آن اشاره شد- ، رابطه ی شهر با طرح معماری پروژه است، که در این پروژه باعث به وجود آمدن راهی عمومی شده است که از بین ساختمان های موجود حرم و پروژه ی شیردل می‌گذرد وگذرهای اطراف را به هم متصل می کند . پروژه دیگری که به دقت بحث رابطه ی شهر با معماری و دیاگرام فرم از زمین در آن مطرح شده است، سفارت ایران در برزیل (1380) است. ساختار پروژه از کنارهم قرارگیری سه ‌فرم با سه‌کاربری مشخص بوجود آمده است، که به‌نظر می‌رسد علاوه بر ساختار فضایی باغ ایرانی، تحت تأثیر دیاگرام فرم خانه‌ی شماره 10 جان ‌هیدک هم می‌باشد. سه گذر طراحی شده در طرح، حول یک تهی به ‌هم می‌پیچند و فضایی خالی را در دل حجم پروژه بوجود می‌آورند. ارتباط این خالیِ معلق به‌طور آگاهانه با زمین قطع شده است و درمجموع با این پروژه، شیردل بیشتر به هدف اصلی‌اش که همانا خالی‌کردندر معماری است، نزدیک شده است. سرانجام شیردل در طرح مرکز فناوری نهاد ریاست‌جمهوری (پاییز 1380) دوباره به فضای خالی در مرکز روی می‌آورد و فضاها را حول یک تهی سازماندهی می‌کند. نکته ی قابل توجه پس از مطالعه ی آثار شیردل، دسته بندی خود او از پروژه هایش است. -که به دسته بندی نگارنده بسیار نزدیک است- او آثارش را به چهار دوره تقسیم می کند: " 1.پروژه اول معماری 2. پروژه دوم معماری 3. پروژه سوم معماری 4. پروژه چهارم معماری."

نتیجه گیری

در مجموع از این مقاله می توان به نتایج زیر دست یافت:

1. میرمیران و شیردل در فرایند طراحی معماری،از یک دیاگرام فرم به عنوان نقطه ی آغاز طرح استفاده می کنند.این روش شاید اولین بار توسط مارسل دوشان ابداع شده باشد.دوشان هنگامی که با دخل و تصرف در مونالیزای داوینچی اثری بنام L.H.H.O.Q. تولید کرد،آغازگر راهی بود که تحت عنوان حاضر-آماده (Ready-Made) معروف شد و شاید بتوان استفاده از دیاگرام فرم آثار موجود را در معماری میرمیران و شیردل در ادامه ی کار دوشان قرار داد که در نوع خود روش بسیار مطرحی در طراحی معماری معاصر محسوب می شود. به عنوان نمونه میتوان به استفاده ی رم کولهاس از دیاگرام فرم ویلا ساووا ی کوربوزیه در پروژه ی ویلا دال آو اشاره کرد.

2. میرمیران بیشتر بر فرم و ویژگی های تندیسگونه ی آن تاکید می کند و این ویژگی باعث به وجود آمدن شباهت هایی در کل کارهای سه دوره ی مورد بحث این مقاله شده است و از این جهت شاید بتوان کارهای او را با کوربوزیه مقایسه کرد که همواره یکی از دغدغه های او هم فرم تندیسگونه ی پروژه بود (مانند نمازخانه رنشان).

3. شیردل به فضا و روابط فضایی بین احجام توجه می کند و به همین دلیل در هر دوره فرمی که تولید می کند ،دارای ویژگی های متفاوتی نسبت به فرم های قبلی است و از این جهت می توان آثار او را با جان هیدک مقایسه کرد،که دغدغه ی فضا و روابط فضایی بین احجام را داشت (مانند پروژه ی ماسک برلین).

4. با دقت در روند شکل‌گیری آثار معماری این دو معمار ‌ می‌توان بازگشتی به معماری ایران را در آثار متاخر آنها مشاهده کرد. میرمیران با کاستن از فرم و افزودن به فضا(حرکت از ماده به روح) و شیردل با توجه به فضای خالی در مرکز به دنبال برقراری ارتباط با معماری ایران هستند که هر دو روش حرکتی در جهت پیشبرد معماری ایران در عرصه های بین المللی است.

معماری پست مدرن ایرانی – قسمت دوم

    توجه و درک صحیح از ماهیت معماری ایرانی و تلفیق مناسب آن با اصول و فن ساختمان سازی ساختمان های مدرن، تلاش معماران ایرانی برای بومی کردن معماری مدرن، در اوایل سلطنتِ پهلوی دوم بود، از این رو این نوع نگرش که به پست مدرن بوم گرا یا تاریخ گرا در جهان معروف است را می توان به معماری نوگرای ایرانی نسبت داد.

    از مشخصه دیگر این دوره می توان به نوگرایی عصر مدرن و همچنین استمرار سنت معماری ایرانی به صورت شفاف و هنرمندانه که در شکل کالبدی بنا ملحوظ شده است، اشاره کرد. می توان بیان نمود که اصول نظری و شکلی این سبک معماری بر پایه زمان (عصر مدرن) و مکان (سرزمین ایران) استوار است. این دو رکن اساسی، هم تراز یکدیگر در ترکیب کالبدی ساختمان نشان داده می شد.

این نوع نگرش را می توان معماری پست مدرن به مثابه زمینه تاریخی یک کشور برشمرد.

فردریک جیمسن نظریه پرداز فرهنگ معتقد است:

سالهای دهۀ 1960 که اوج شکوفایی مدرن به شمار می رود، از جهات گوناگون، دوران انتقالی رهگشایی است، دورانی که در آن نظم نوین جهانی (استعمار نو، انقلاب سبز، رایانه ای کردن، و اطلاعات الکترونیکی) به واسطۀ تضادهای درونی و مقاومت های بیرونیش که به گونه ای هم زمان استقرار می یابد، کنار زده شده و دچار آشفتگی می شود.

 

    هنرمندان پست مدرن شکل و شمایل انسانی و دیگر فرم های قابل شناخت را مجدداً در کارهایشان عرضه کردند، در معماران پست مدرن تاریخ گرا به کار گیری سبکهای تاریخی یا اجزاء قابل شناخت سبکهای خاص، مفهوم و مقصودی مشابه دارد؛ خلق فرم با در نظر گرفتن پیوستگی ها و رابطه ها، تا حد ساختن یک روایت.

مجموعه ورزشی رفسنجان اثر میرمیران

**حجم مخروطی شکل نمایانگر یخچال های کویری هستند که بعضی از آنها هنوز هم در کرمان یافت می شوند. این نوعی برخورد مینیمالیستی میرمیران با یخچالهای کویری می باشد.

برخورد معماران ایرانی با معماری مدرن شکل گرفته در ایران:

    همان طور که گفته شد این نحوه برخورد با معماری مدرنِ شکل گرفته شده در ایران به دو دوره قابل تقسیم است: 

دوره اول که از فرمها و کاشی کاری ایرانی به عنوان زینت برای ساختمان های مدرن استفاده می شد.

دوره دوم را معمارانی ساختند که با درک صحیح از روند شکل گیری معماری ایرانی، سعی بر ایجاد و خلق فضای معماری ایرانی و شکل دادن هویت ایرانی به معماری مدرن بودند.
 دوره اول:
    در این دوره که به عنوان معماری مدرن اولیه ایران نیز شناخته می شود، فرم های سنتی و معماری گذشته ایران به عنوان زینت برای ساختمانهای مدرن مورد استفاده قرار گرفتند.

فرم و نقوش تاریخی به عاریت گرفته شدند و تنها به عنوان تزئین بر روی بناهای مدرن استفاده می شدند، که خود نوعی آرایش یا بزک ساختمان ها به شمار می رفت.

از معماران شاخص این دوره می توان به معمارانی مثل: هوشنگ سیحون، نادر اردلان، کامران دیبا، کورش فرامرزی، محسن فروغی، علی سردار افخمی، و غلامرضا فرزانمهر اشاره کرد. 

در این دوره سعی شد تا ساختمان هایی طراحی شود که در آن به شیوه ای مناسب و ترکیبی زیبا، تلفیق این دو معماری کاملاً متفاوت صورت پذیرد. بدین ترتیب حتی قبل از آنکه معماری پست مدرن در غرب و نهایتاً در کشورهای دیگر گسترش یابد، نوعی معماری مدرن ایرانی که توجه به تمدن، فرهنگ و تاریخ ایران داشت، در کشور ما رشد نمود.

از آثار معروف و شاخص این دوره می توان به بناهای زیر اشاره کرد:

کتابخانه دانشگاه تهران

ساختمان تئاتر شهر تهران، علی سردار افخمی

مسجد دانشگاه تهران، محسن فروغی

مجلس قدیم شورای اسلامی، آندره بلوک و حیدر غیایی

خانه دولت آبادی، هوشنگ سیحون
دوره دوم:
    در این دوره معماران در ابتدای طرح، سعی بر تلفیق و نمایش هر دو جنبه فرهنگ بومی ایران و خصوصیات جهانی عصر مدرن در کالبد فیزیکی بنا را داشتند. این مطلب بر خلاف قالب بناهای جدید است که یا شکل ساختمان به کلی مدرن و یا به کلی سنتی است و یا طرح های سنتی به عنوان آرایش یا بزک ساختمانهای مدرن مورد استفاده قرار می گرفتند.

فرم آوانگارد(Avant-Garde) (آوانگارد به معنی پیشتاز، گروه پیش رو در هر زمینه به ویژه در موسیقی، ادبیات و هنرهای تجسمی که آثارشان عمدتاً به خاطر شیوه های نامعمول و آزمایشی متمایز می شود. ) در معماری را در این دوره هوشنگ سیحون فارق التحصیل دانشکده هنرهای زیبای تهران و بوزار پاریس و سومین رئیس دانشکده هنرهای زیبا بدین گونه توضیح می دهد :

 

« ما سعی کردیم که در ایران معماری مدرن داشته باشیم، ولی مدرنی که حال و هوای گذشته ایران در آن تبلور داشته باشد »

 

این دوره تا اوایل انقلاب ادامه داشت و با شروع جنگ این روند رو به رشد معماری ایران در اوج خود به کلی نابود شد.

از آثار شاخص این دوره می توان به بناهای زیر اشاره کرد:

مقبره بوعلی سینا، (1330-1326) هوشنگ سیحون

مقبره نادر شاه، (1338) هوشنگ سیحون

مقبره حکیم عمرخیام، (1341) هوشنگ سیحون

مقبره استاد کمال الملک، (1342) هوشنگ سیحون

مدرسه عالی مدیریت (امام صادق کنونی) ، نادر اردلان

دانشگاه بوعلی سینا، نادر اردلان

موزه هنرهای معاصر، (1355-1346) کامران دیبا

شهرک شوشتر نو، (1356-1352) کامران دیبا

بنای و برج آزادی، (1355-1350) حسین امانت

ساختمان سازمان میراث فرهنگی کشور، حسین امانت

سردر ورودی دانشگاه تهران، (1345) کورش فرامرزی

مقبره الشعرا تبریز، (1351-1356) غلامرضا فرزانمهر
 مراسم روز معمار و اعطای جایزه میرمیران

سوم اردیبهشت‌ماه سال‌جاری، جایزه‌ی میرمیران به برترین پایان‌نامه‌ی دانشگاهی اعطا می‌شود.

در مراسمی که هم‌زمان با سومین سال‌روز درگذشت سیدهادی میرمیران در خانه‌ی هنرمندان برگزار خواهد شد، ازسوی بنیاد میرمیران به برترین پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد و دکترا جایزه‌هایی تعلق خواهد گرفت.

همچنین مراسم بزرگداشت سیدهادی میرمیران به‌همراه برپایی نمایشگاه کتاب و آثار منتخب و همچنین نمایشگاهی از آثار وی در نگارخانه‌ی به‌نام خودش در خانه‌ی هنرمندان برگزار می‌شود.

رییس انجمن مفاخر معماری در این‌باره توضیح داد: روز معمار که هرساله با یک عنوان برگزار می‌شود، امسال با عنوان فناوری‌های نوین ساختمانی برگزار خوهد شد.

محمدرضا قهاری اضافه کرد: این برجسته‌ترین کاری است که برای روز معمار امسال در نظر گرفته شده است.

وی همچنین از احداث پژوهشکده معماری میرمیران در کاشان خبر داد و گفت: این پژوهشکده به‌زودی راه‌اندازی خواهد شد.

قهاری درباره محوطه‌سازی مزار هادی میرمیران در قطعه هنرمندان توضیح داد: دو پروژه طراحی قطعه هنرمندان و ساخت تندیس او از برنامه‌های پیش‌بینی‌ شده بودند که ساخت تندیس با هزینه سازمان اقتصادی کیش انجام و هم‌زمان با دومین سال خاموشی هادی میرمیران درگذر هنرمندان کیش نصب و پرده‌برداری شد. اما محوطه‌سازی قطعه‌ی هنرمندان به‌خاطر مشکلات موجود عملی نشد و دلیل آن نیز بودجه‌ای بود که باید از طریق شهرداری تأمین می‌شد.

سید هادی میرمیران – هنرمند معمار و شهرساز-، شانزدهم فروردین‌ماه 1385 نقشه‌ها و طرح‌های نیمه‌کاره‌ی احیای تاریخ ایران را موقتا رها کرد؛ تا برای ادامه‌ی مداوا به آلمان سفر کند. اما عمل جراحی موفق نبود و به‌رغم تلاش پزشکان برای به‌هوش آوردنش، پس از یک‌هفته بی‌هوشی دار فانی را وداع گفت.

از همان روزهایی که توده‌ای در کلیه‌اش پیدا شد، دیگر میرمیران بدون عصا یا ویلچر راه نرفت، اما تا وقتی به اتاق ساده و کوچک او در گوشه ساختمان محل کار پویا و پررفت‌وآمدش نمی‌رفتی، باور نمی‌کردی که روی ویلچر می‌نشیند و ساعاتی طولانی را روی تخت می‌گذراند و چنین طرح‌هایی می‌آفریند.

مدیریت قاطع و حضور مستمر و باوسواسش در جلسات که در اتاق خودش تشکیل می‌شد، حاکی از این امر بود.

به گفته‌ی خیلی‌ها او مارسل دوشان ایران است. تصاویر ماکت‌های ساختمان‌های اجرا شده و نشده، خود حاکی از این مدعاست.

سال‌های 1345، 46 و 47، آن روزهایی که مهندس هوشنگ سیحون رییس دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران بود و ‌به هر بهانه‌یی دانشجویان را جریمه و وادارشان می‌کرد تا معماری ایران را بشناسند، آنان را به رلوه – اندازه‌گیری و تهیه نقشه – از بناهای معماری مجاب می‌کرد؛ از قره‌کلیسای ماکو، کلیسای جلفا گرفته تا ارگ علیشاه و…؛ مسجد عالی‌قاپوی اصفهان نصیب میرمیران شد.

طرح‌های فانتزی، تخیلی و ایده‌های بلندپروازانه‌ی او را سال پایینی‌های دانشکده‌ی معماری دانشگاه تهران، و آتلیه‌ی پروفسور اعتصام به‌خوبی به‌یاد دارند.

دانشجویی که بیشترین مدال، نشان و جایزه‌ی دانشکده را از آن خود می‌کرد.

سال 1347و پس از پایان تحصیل، فعالیت حرفه‌یی‌اش را آغاز کرد و با تاسیس شرکت ملی ذوب آهن ایران – اصفهان، 10 سال مسؤول کارگاه معماری و آتلیه‌ی طراحی معماری و شهرسازی این شرکت شد.

پس از انقلاب، وزیر مسکن و شهرسازی وقت – زنده‌یاد مهندس سراج‌الدین کازرونی – از هادی میرمیران کمک گرفت و طرح جامع منطقه و شهر اصفهان را به او سپرد. او شهر جدید بهارستان را طراحی کرد.

میدان کهنه‌ – محل زندگی کلمیان اصفهان، حوالی مسجد جامع بود، میرمیران طرحی جدید برای این میدان ارایه داد؛ می‌گویند نقطه عطف اصفهان از آنجا بسته شده است. هم‌چنین بسیاری از کارشناسان اذعان دارند، بسیاری از آن‌چه را که اصفهان امروز دارد، از این پیشکسوت سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور است.

ساختمان مکتب‌القرآن و طراحی مجموعه فرهنگستان‌های جمهوری اسلامی که عنوان نخست مسابقه – سال 1373- به خود اختصاص داده بود، هنوز در خاطره‌ها جا دارد. این طرح‌ها را نقطه‌ی تحولی در معماری پس از انقلاب می‌دانند که یخ بسته‌شده معماری پس از انقلاب را آب کرد.

جایزه‌ی نخست و مقام اول این مسابقه به طراحی او – برج سه‌تایی بلندی که دروازه‌ی علم میانه‌ی آن جا داده شده بود ـ تعلق گرفت؛ اما هنوز هیچ‌کس نمی‌داند چرا طرح پنجم اجرا شد که البته هنوز نیمه‌کاره مانده است.

میرمیران مشاور مادر شهر بم هم بود؛ طرح توسعه‌ی شاه‌چراغ روی میز کارش پهن و نیمه کار ماند و بازسازی محوطه ارگ کریم‌خانی شیراز هم.

پروژه‌ی کتابخانه شورای شهر کانسای، پروژه موزه ملی آب ایران و طرح بزرگراه نواب، توسعه‌ی میدان بهارستان، مجموعه‌ی کریمخان زند شیراز، طرح توسعه حرم حضرت معصومه (س) و فعالیت در زمینه طراحی شهری اصفهان شیراز و تهران – طرح نواب، در کارنامه‌ی مفید کاری‌اش ماندگار ماند.

آثار میرمیران دارای ویژگی تندیس‌گونه‌یی است و نمونه شاخص این ویژگی در پروژه‌ی بانک توسعه صادارت ایران هویداست. او متدهایی را که در جهان می‌آمد، بلافاصله دریافت و در معماری خود به کار می‌بست.

کم کردن از ماده و افزودن به فضا ویژگی مهم کارهای اوست؛ ترکیب معماری با شهر، تعلق به مکان و همگامی با روح زمان ویژگی‌های دیگر آثار میرمیران است.

فانتزی‌های جوان پویای دهه‌ی 40 اجرایی، ساده، بی‌پیرایه و موفق‌تر از پیش شده بودند. ساختمان کانون وکلای دادگستری مرکز، با اجرای نمای مسعود عربشاهی حکایت از آن دارد.

ایده نو، خلاقیت، نوآوری و داشتن حرف تازه اصلی‌ترین معیار انتخاب هیات داوری جایزه‌ی معمار ?? برای انتخاب این بنا به عنوان برترین ساختمان‌های پس از انقلاب بود.

کسب 30 جایزه‌ی عموما نخست، تقدیر، لوح، نشان و مدال و تالیف حدود10 مقاله در زمینه‌های مختلف معماری و نیز ده‌ها سخنرانی در دانشگاه‌ها و مجامع مهم و معتبر دنیا، این فارغ‌التحصیل ممتاز دانشگاه تهران را جزو برترین‌های معماری ایران کرده بود.

سیدمحمد خاتمی – رییس جمهوری وقت ایران در سال 83 – نشان دولتی درجه‌ی یک فرهنگ و هنر کشور را به وی اعطا کرد.

بنا بر این گزارش، 10 پروژه برای دور دوم رقابت انتخاب شدند و مهندیس مشاور نقش جهان پارس به خاطر کیفیت هنری برنده شد.

این معمار نامدار ایران دقایقی پس از ظهر روز 30 فروردین 85 درپی عمل جراحی از ناحیه ستون فقرات در آلمان درگذشت و در قطعه‌ی هنرمندان بهشت زهرا (س) به‌خاک سپرده شد.

● رونمایی کتاب «مجموعه آثار میرمیران»

:: آرونا

سید هادی میرمیران را بدون اغراق تاثیر گذارترین معمار بعد از دوره دفاع 8 ساله 15 سال اخیر درمعماری معاصر ایران است؛ معمار و شهرسازی صاحب سبک و یک معمار مولف در معنای واقعی ….

جمعه هفتم بهمن شرکت عمران و بهسازی شهری طی مراسمی کتاب مجموعه آثار سید هادی میرمیران شامل گزیده‌ای از طرح‌ها، عکس ها و پروژه‌های این معمار پیش کسوت را به عموم معرفی خواهد کرد.

سیدهادی میرمیران 60 سال پیش در قزوین متولد شد، او کارشناسی ارشد معماری خود را از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران 37 سال پیش با بالاترین نمره دریافت کرد. فعالیت حرفه ای او را می توان به سه دوره تقسیم کرد.

بین سال های ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷: او در شرکت ملی فولاد ایران و در سازمان برنامه ریزی شهری در کارگاه معماری اش، سمت ریاست معماران را داشت.

بین سال های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۷: در شرکت خانه سازی ایران ریاست قسمت طراحی را برعهده داشت و در سازمان خانه سازی و توسعه شهری اصفهان نیز سرمعمار قسمت طراحی بود.

از سال ۱۳۶۷ تاکنون: او مدیر شرکت مشاور نقش جهان پارس است.

سید هادی میرمیران همچنین در آموزش معماری فعال است.

– استاد دانشگاه علم و صنعت دانشکده معماری از سال ۱۳۷۰ تا ۱۳۷۶

– استاد دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده هنر معماری واحد مرکز از سال ۱۳۷۷ تاکنون

– استاد دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده معماری شیراز از سال ۱۳۷۴ تاکنون

– استاد دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده معماری همدان از سال ۱۳۷۴ تاکنون

– از سال ۱۳۶۸ او در زمینه تهیه مقالات فعالیت کرده است که از آخرین این مقالات که به هجده عدد می رسند، می توان به مقاله «تاثیر معماری اسلامی بر سازه های مذهبی مسیحیان و کلیمیان» اشاره کرد که در سال گفت وگوی تمدن ها در دانشگاه پردیس اصفهان ارائه شد.

یکی دیگر از آخرین مقالات او «معماری نوین ایران» در گردهمایی «معماری دنیای درحال تحول» در موزه هنرهای معاصر در سال 1381 ارائه شد.

هادی میرمیران همچنین در گردهمایی های تخصصی و ارائه مقالات فعال است.

افتخارات شخصی او:

– دریافت تقدیرنامه از سوی جامعه مهندسان مشاور ایران به خاطر «معرفی» معماری ایران در سال ۱۳۷۵

– برنده «جایزه مهراز۱۳۸۲ »

– انتخاب شده به عنوان معمار برتر توسط مهندسان معمار ایران در سال ۱۳۸۲.

– دریافت نشان ملی از دستان ریاست جمهوری و…

حضور در مراسم جمعه 7 بهمن در ساعت 5 بعد از ظهر برای عموم آزاد است.

مکان: فروشگاه بزرگ شهر کتاب، نشر کارنامه، خیابان شهید باهنر (نیاوران)، شماره 426

   سیدهادی میرمیران به سال ۱۳۲۳ در قزوین به دنیا آمد. در سال ۱۳۴۷ از دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد.

فعالیت حرفه ای این هنرمند معمار تقریباً به سه دوره مساوی تقسیم می شود :

در فاصله ۱۳۴۷- ۱۳۵۷ او در شرکت ملی ذوب آهن ایران، در اصفهان سرپرست کارگاه معماری واحد طراحی و شهرسازی بوده و مسئولیت تهیه و اجرای طرح های متعددی را در زمینه مجموعه های مسکونی، بناهای عمومی و طرح های شهری در شهرهای جدید الاحداث پولادشهر، زیرآب و زرندنو به عهده داشته است.

از سال ۱۳۵۷ تا ۱۳۶۷ ضمن ادامه فعالیت در ذوب آهن، با شرکت خانه سازی ایران و اداره کل مسکن و شهرسازی اصفهان همکاری کرده است.در شرکت خانه سازی ایران مسئولیت سرپرستی واحد طراحی و در اداره کل مسکن و شهرسازی اصفهان مسئولیت تهیه طرح جامع شهر اصفهان و «طرح منطقه شهری اصفهان» با او بوده است.  او در اصفهان برای اولین بار- در حوزه رسمی شهرسازی کشور- مفهوم «منطقه شهری» را به طور جدی مطرح کرد و با ارائه بسیار درخشان طرحی موفق، در فرآیندی سخت و طولانی از جلسات بررسی و تصمیم گیری در کمیته فنی شورای عالی شهرسازی و معماری ایران، توانست ضرورت توجه به مناطق شهری، کشور را به منزله عرصه هایی مشخص، مجزا و مستقل در «حوزه مدیریت و برنامه ریزی شهری» نشان دهد.

 از سال ۱۳۶۷ نیز میرمیران به عنوان مؤسس و مدیرعامل شرکت مهندسان مشاور نقش جهان پارس به کار در زمینه شهرسازی و معماری ادامه داد. طی این دوره تهیه طرح های متعدد شهری به ویژه چند طرح بسیار موفق برای احیای مجموعه کریمخانی شیراز، احیا و بهسازی مجموعه میدان کهنه و مسجد جامع عتیق اصفهان و بدنه سازی خیابان چهار باغ اصفهان و نیز شرکت پیگیر و فعالانه او در تمامی مسابقات مهم معماری داخلی- و یک مسابقه بین المللی- و موفقیت چشمگیر او در اغلب این مسابقات به عنوان برنده، همچنین کسب رتبه اول جایزه بزرگ معمار سال ۱۳۸۲ برای ساختمان کانون وکلای تهران و رتبه دوم جایزه معمار سال ۱۳۸۰ برای مجتمع فرهنگی- ورزشی رفسنجان و دریافت نشان فرهنگ و هنر او را به عنوان چهره شاخص و سرشناس معماری و شهرسازی معاصر ایران مطرح کرد.
   مرحوم میرمیران معماری ایران را یکی از برجسته ترین های تاریخ معماری جهان می دانست و علاقه وافری به این معماری داشت.  او در یکی از گفت وگوهایش در این باره گفته است: «من شیفتگی زیادی به معماری ایرانی دارم و برای آن ارزش بسیاری قائلم. معتقدم در تاریخ معماری جهان، اگر معماری ایران یکی از برجسته ترین اجزا نباشد، از برجسته ترین هاست. چون اولاً تداوم دارد. یعنی معماری ایران در دوران قبل از هخامنشیان تا اواخر دوره قاجار به هم پیوسته است. قطع و انفصال ندارد. در همه این دوره ها هم نمونه های مهمی داشته که در تاریخ معماری جهان اثر گذاشته است. مثل تخت جمشید، ایوان مدائن، مقبره سلطانیه و …… بشر باید بتواند به هنر معماری دلخوش باشد. معماران هم باید چیزهایی بسازند که دلخوشی بیاورد… معماری معمار مهم است، باقی امور را دیگران هم می توانند انجام دهند. لوکوربوزیه حتی کشتی هم طراحی می کرد. ویژگی او این بود که همیشه تلاش می کرد چیز جدیدی به وجود آورد، چیز تازه ای خلق کند. ما باید همین را از او یاد بگیریم.بیشتر از معماری لوکوربوزیه باید معماربودن را از او یاد بگیریم. منظور من این نیست که همه باید لوکوربوزیه باشند. هزاران نفر باید بتواند ساختمانهای خوب بسازند. در میان آنها ده نفر هم معمار خوب می شوند. هر کدام که استطاعت خلاقیت داشته باشد.
   ایرج اعتصام در روز مراسم تشییع پیکر مرحوم میرمیران تأکید کرد که عشق و احترام میرمیران به ارزش های معماری گذشته ایران همواره در تمام گفتارها و آثار او منعکس بود. به اعتقاد میرمیران، ضروری است روح و روحیه معماری گذشته ایران را با پیشرفت فنی روز عجین کرد. او عاشق معماری بود و زندگی اش را وقف معماری کرد. میراث تئوری و عملی به جای مانده از میرمیران باید حفظ شده و گسترش یابد.جلیل حبیب اللهیان نیز گفته است: میرمیران تنها چهره ای ماندگار در فرهنگ و هنر ایران نیست، بلکه نمونه ای از استقامت و پایداری در برابر بیماری و مرگ بود. مصادف شدن روز معمار با نام هادی میرمیران، این روز را جاودانه تر کرد.بهرام فریور صدری نیز هادی میرمیران را معمار ایرانی می نی مالیستی دانست که مشخصه های ایرانی را در کارهایش عیناً اجرا می کرد و کارهای دقیق، بدیع و تازه ارائه می داد. به اعتقاد صدری، جامعه حرفه ای به میرمیران بدهکار است تا کارهای او را تحلیل کند.علیرضا قهاری رئیس انجمن مفاخر ایران تأکید کرده است که انتخاب اصفهان به عنوان پایتخت دائمی فرهنگی ایران و نیز تأسیس موزه ملی معماری، دو پیشنهاد اساسی و مهم میرمیران در روزهای پایان حیاتش بوده است. مهندس میرمیران به جمعیت، انجمن، شهر و استان خاصی تعلق ندارد، بلکه او یک معمار ملی است، با ایده های شرقی و پشتوانه باشکوه معماری فاخر و اصیل ایرانی. انجمن و دوستداران میرمیران، تندیسی از این معمار فرهیخته را تهیه می کنند.

  زنده یاد مهندس هادی میرمیران پس از گذران یک دوره بیماری صعب العلاج در بیمارستانی در آلمان درگذشت. روحش شاد و یادش تا ابد گرامی باد

---